DÜNYA’MIZIN UYDUSU AY (6.SINIF)

Ay, Dünya’mızın etrafında dolanan en yakın gök cismidir. Bir gezegen etrafında dolanan gök cismine uydu denir. Ay da Dünya’mızın tek doğal uydusudur. Birçok gece gökyüzünde Ay’ı farklı şekillerde görürüz. Sizce bunlardan hangisi Ay’ın gerçek şeklidir?

Güneş tutulması konusunu işlerken Ay’ın Dünya ile Güneş arasına girdiğini öğrenmiştik. Güneş tutulmasında Ay’ın şeklinin küreye benzediğini net olarak görebiliriz. Ay’ın bazı gecelerde yuvarlak olarak görünmesi de şeklinin küreye benzediğinin bir başka kanıtıdır.

Dünya’mızdan oldukça küçük olan Ay, üç farklı hareket gerçekleştirmektedir. Bunlar;

1. Ay’ın kendi ekseni etrafında dönme hareketi: Ay’ın kendi ekseni etrafında dönme süresi ile Dünya’nın etrafında dolanma süresi aynı olduğundan Ay’ın hep aynı yüzünü görürüz. Ay, kendi ekseni etrafında dönme hareketini yaklaşık 29 günde tamamlar.


2. Ay’ın Dünya etrafında dolanma hareketi: Ay kendi ekseni etrafında dönerken aynı zamanda Dünya’nın da etrafında dolanır. Ay, Dünya etrafındaki bir tam dolanmasını yaklaşık 29 günde tamamlar.


3. Ay’ın Dünya ile birlikte Güneş’in etrafında dolanma hareketi: Bu dolanma hareketi Dünya’nın dolanma hareketi ile eş zamanlı olup 365 gün 6 saatte tamamlanır.

Ay’ın her üç hareketi de belirli yörüngelerde gerçekleşir. Yörünge, bir gök cisminin hareketi esnasında izlediği yol anlamına gelir.

Ay’ın evreleri

Ay’ı farklı gecelerde farklı biçimlerde görürüz. Ay’ın görünümünün düzenli olarak değişim içerisinde olduğunu fark etmişizdir. Bu değişim Ay’ın şekliyle ilgili değil farklı görünmesiyle ilgilidir. Ay’ın şekli her zaman için küreye benzer.

Ay, Güneş gibi bir ışık kaynağı olmayıp Güneş’ten gelen ışığı yansıtır. Ay’ın Dünya etrafındaki dolanımı sırasında ışık alan kısmı değişir. Bu ise Ay’ın Dünya’dan farklı biçimlerde görünmesine neden olur. Ay’ın görünümündeki bu düzenli değişimlere Ay’ın evreleri denir.

Bir başka ifade ile Ay’ın Dünya ve Güneş’e olan konumunun değişmesi ile Ay’ın evreleri meydana gelir. Ay’ın evreleri düzenli olarak meydana gelen bir doğa olayı olup her evrenin özel bir adı vardır. Bu evreler; Yeni ay, İlk dördün, Dolunay ve Son dördündür.

Ay, bu dört evre arasındaki geçiş durumuna göre Hilal ve Şişkin Ay şeklinde olabilmektedir.

Yeni ay

Ay’ın Dünya ve Güneş arasına girdiği ve Dünya’ya bakan yüzünün ışık almadığı evredir. Güneş tutulması haricinde Ay’ın bu evresi Dünya’dan görülemez.

İlk dördün

Ay’ın görünen yüzünün sağ tarafının aydınlandığı evredir. Yeni ay evresinden bir hafta sonra Ay, yarım daire yani “D” harfi şeklinde görülür.

Dolunay

İlk dördün evresinden yaklaşık bir hafta sonra Ay’ın görünen yüzünün tamamının görüldüğü evredir.

Son dördün

Ay’ın görünen yüzünün sol tarafının aydınlandığı evredir. Bu evrede Ay, ters “D” harfi gibi görülür. Dolunay evresinden bir hafta sonra gözlemlenir.

NOT: Diğer adı “Med cezir” olan “Gelgit olayı”, Ay’ın Dünya çevresindeki hareketiyle ilgilidir. Gelgit olayında okyanus ve deniz suyunun belirli bir noktaya göre yaklaşması ve uzaklaşması olur. Ay, Dünya ve Güneş aynı doğrultudayken gelgit daha fazladır.

Bilim insanları yeni bilgiler elde etmek için doğa hakkında bazı tahminlerde bulunurlar. Yaptıkları tahminleri uzun süreli deneyler ve araştırmalarla doğrulamaya çalışırlar. Ay’ın yapısı ve kökeni hakkında daha fazla bilgi sahibi olabilmek için gözlemle başlayan bilimsel çalışmalar hızla ilerlemiştir. Ay’a yapılan insanlı ve insansız yolculuklar bu ciddi çalışmaların sonucunda gerçekleşmiştir. Bilimsel bilginin elde edilmesi için maddi ve manevi çabanın harcanması, yeni bilgilerle eskilerin yer değiştirmesi ve yanlış olanların ayıklanması sonucu insanlar Ay’a ayak basmıştır.

Neler öğrendik?