SÜRTÜNME KUVVETİ (5.SINIF)

SÜRTÜNME KUVVETİ

➡Cisimler temas ettikleri yüzeyle etkileşim içindedir. Yuvarlanan bir topun bir süre sonra durma sebebi, top ile zemin arasındaki sürtünme kuvvetidir. Cisimle temas ettiği yüzey arasında oluşan ve cismin hareketini zorlaştıran kuvvete sürtünme kuvveti denir. Sürtünme temas gerektiren bir kuvvettir. Cismin hareket yönüne ters yönde etki eder.

➡Sürtünme kuvveti tüm yüzeylerde aynı değildir. Sürtünme kuvveti yüzeylerin çok pürüzlü veya az pürüzlü olma durumlarına göre değişir.

➡Halı, keçe, kumaş, toprak, çim saha ve zımpara kağıdının yüzeylerinde girinti ve çıkıntılar fazladır. Böyle yüzeylere çok pürüzlü yüzeyler denir. Cisimler çok pürüzlü yüzeylerde daha zor hareket eder. Bunun sebebi sürtünme kuvvetinin çok pürüzlü yüzeylerde fazla olmasıdır.

➡Cam, buz, porselen, mermer, beton, fayans, kuşe kağıt gibi yüzeyler daha az girinti ve çıkıntıya sahiptir. Bu yüzden böyle yüzeylere az pürüzlü yüzeyler denir. Yüzeyin daha az pürüzlü olması sürtünme kuvvetinin daha az olmasını sağlar. Bu durumda cismin hareketi kolaylaşır.

➡Tamamen pürüzsüz bir yüzeyden söz edilemez. Çünkü baktığımızda veya elimizle dokunduğumuzda pürüzsüz olduğunu düşündüğümüz bir cismi mikroskopla incelediğimizde aslında pürüzlü olduğunu görürüz.

➡Tekerlekli sandalyeyi beton bir zeminde sürmek kolayken toprak zeminde zordur. Bunun sebebi toprak zeminin daha pürüzlü olması ve sürtünme kuvvetinin hareketi engelleyici etkisinin olmasıdır.

➡Buz pateni ve kayak az pürüzlü yüzeylerde yapılır. Bu sporlarda kullanılan patenlerin ve kayak takımlarının yüzeyleri de az pürüzlüdür.

➡Günlük yaşantımızda bir çok işi yapabilmek için sürtünme kuvvetinden yararlanırız. Bazı durumlarda sürtünme kuvvetinin az olmasını isteriz. Bazı durumlarda ise sürtünme kuvvetinin fazla olması işimizi kolaylaştırır.

➡Kışın arabaların lastiklerine zincir takılması sürtünme kuvvetini artırarak arabanın kaymasını engeller.

➡Halterciler halteri kaldırmadan önce ellerini özel bir tozla ovalar. Bu toz sürtünme kuvvetini artırarak halterin ellerinden kaymamasını sağlar.

➡Araçların kaymasını engellemek için kışın buz tutan yollara kum serpilmesi de sürtünme kuvvetini artırmak için yapılır.

➡Ağır bir valizi kolay hareket ettirmek için valizin altına takılan tekerler sürtünmeyi azaltır. Böylece cisim daha kolay hareket ettirilir.

➡Islak ve yağlı yüzeyler kaygan yüzeylerdir. Çünkü su ve yağ yüzeyin pürüzlerini doldurarak yüzeyi pürüzsüz hale getirir. Makine parçaları da sürtünmeye bağlı aşınmaların engellenmesi için yağlanır.

Hava Ortamında Sürtünme Kuvveti

➡Hava ortamında hareket eden cisimlerle hava arasında sürtünme kuvveti vardır. Havanın cisimlerde uyguladığı sürtünme kuvvetine hava direnci denir. Hava direnci cisimlerin hareketini engelleyici bir etkidir. Salıncakta sallanan çocuğun bir süre sonra yavaşlayıp durmasının sebebi de hava direncidir.

➡Cisimler hava ortamında hareket ederken havanın direnci cisimlerin hareket yönüne ters yönde etki eder.

➡Cismin havayla temas eden yüzeyi ne kadar genişse hava direnci de o kadar fazla olur. Paraşütlerin yüzeylerinin büyük olması hava direncini artırarak paraşütçünün yere yavaş ve güvenli inmesini sağlar.

➡Jet uçaklarının arkasından açılan paraşütler hava direncini artırır. Böylece uçağın yavaşlaması sağlanır.

➡Havanın direncini azaltmaya çalıştığımız durumlar da vardır. Hava ve kara taşıtları, hava direncinden en az etkilenecek şekilde tasarlanmıştır.

➡Kuşların, hızlı koşan hayvanların vücut şekilleri, bisiklet yarışçılarının yarışırken aldıkları pozisyonlar hava direncini azaltan durumlardır.

➡Uçakların ve arabaların ön kısımlarının sivri olması da hava direncini azaltacak şekilde yapılan tasarımlara örnektir.

Su Ortamında Sürtünme Kuvveti

➡Tıpkı hava gibi sıvılar da sıvı içinde hareket eden cisimlere bir kuvvet uygular. Suyun cisimlere uyguladığı sürtünme kuvvetine suyun sürtünme kuvveti veya su direnci denir. Su direnci, suyun içerisinde hareket eden cisimlerin hareketini zorlaştırır.

➡Su direnci cisimlerin suya temas eden yüzeylerinin büyüklüğüne bağlıdır. Yüzeyin büyüklüğünün artması su direncini artırır.

➡Dalgıçlar dalış sırasında özel kıyafetler giyerler. Bu kıyafetler su direncini azaltarak onların daha kolay dalmalarını ve yüzmelerini sağlar.

➡Suda yaşayan canlıların vücutları, su direncinden en az etkilenecek şekle sahiptir.

➡Suda ulaşım veya taşımacılık amacıyla kullanılan araçların şekillerine dikkat edelim. Bu araçlar, su direncini azaltmak için bazı balıkların vücut şekillerinden esinlenerek tasarlanır.