MADDENİN HAL DEĞİŞİMİ (5.SINIF)

MADDENİN HAL DEĞİŞİMİ

Maddeler doğada katı sıvı ve gaz halde bulunur. Isının etkisiyle herhangi bir halden başka bir hale dönüşebilir.

Maddenin bir halden başka bir hale geçmesine hal değişimi denir. 6 çeşit hal değişimi vardır.


ERİME
- Katı olan maddenin ısı alarak sıvı hale geçmesine erime denir. Erime sırasında madde dışarıdan ısı alır. Kendi ısısı artar fakat dışarının ısısı azalır.

Erime olayına günlük hayattan örnekler;
- Sıcak bir yaz gününde dondurma yerken dondurmanın erimesi,
- Buzdolabından çıkardığımız buz parçalarının bir süre sonra erimesi,
- Tavada ısıttığımız tereyağının erimesi,
- Altın, gümüş gibi metallerin yüksek sıcaklıklarda erimesi,

DONMA
- Donma olayı erime olayının tersidir. Sıvı bir maddenin ısı vererek katı hale geçmesine donma denir. Donma sırasında madde ısısını dışarıya vererek ısı kaybeder; kendi ısısı azalır fakat dışarısı ısınır.


Donma olayına günlük hayattan örnekler;
- Kışın çok soğuk havalarda su birikintilerinin ve hatta göllerin donması,
- Kar yağarken havanın ısınması,
- Buzdolabına konan erimiş haldeki çikolatanın katılaşması,
- Maddelere şekil verilmesinde de donma olaylarından yararlanılır. Örneğin altın, gümüş gibi takıların yapımında önce altının yüksek sıcaklıkta eritilmesi sağlanır. Eritilen altın istenilen şekildeki kalıba dökülerek dondurulur.

BUHARLAŞMA VE KAYNAMA
- Sıvı haldeki maddelerin ısı alarak gaz haline geçmesine buharlaşma denir. Buharlaşma sırasında madde dışarıdan ısı alır ve kendi ısısı artar fakat dışarının ısısı azalır.

Buharlaşma olayına günlük hayattan örnekler;
- Islak çamaşırların kuruması,
- Barajdaki su seviyesinin azalması,
- Bulut oluşumu (dolaylı olarak),
- Denizden çıktığımızda üşüdüğümüzü hissetmemiz,
- Kolonya dökülen elimizin serinlemesi,
- Tuzun elde edilmesinde,
- Salça ve reçel yapımında,

Buharlaşma ve kaynama kelimelerini günlük hayatta birbirinin yerine kullanırız. Fakat bu ikisi farklı kavramlardır.
- Sıvılar her sıcaklıkta buharlaşır ve buharlaşma sadece sıvının yüzeyinde olur.
- Sıvılar ısıtıldığında buharlaşma miktarı artar. Bir süre sonra sıvının içerisinde kabarcıklar oluşur. Bu kabarcıklar sıvı halden gaz haline geçen buhardır. Bu şekilde, buharlaşmanın en hızlı olduğu duruma kaynama denir.

- Örneğin makarna yapmak için suyu ısıttığımız da buharlaşma her sıcaklıkta gerçekleşir. Ancak bu durum, suyun kaynadığı anlamına gelmez. Yeterli buhar oluştuktan ve suyun sıcaklığı belli bir noktaya geldikten sonra kaynamaya başladığını görürüz.
- Buharlaşma olayı her sıcaklıkta gerçekleşebilir. Fakat kaynama olayının gerçekleştiği belli bir sıcaklık değeri vardır. Örneğin deniz seviyesinde saf su 100°C’ta kaynarken, aseton 56°C’ta, metil alkol ise 65°C’ta kaynar.
- Islak saçlarımız bir süre sonra kendiliğinden kurur. Saçlarımızdaki suyun buharlaşması için hava sıcaklığının kaç derece olduğunun bir önemi yoktur. Fakat hava sıcaklığı saçlarımızın kuruma süresine etki eder. Sıcak havalarda saçlarımız daha çabuk kururken soğuk havalarda daha geç kurur.

Buharlaşma ve Kaynama Arasındaki Fark:

YOĞUŞMA

- Gaz halindeki bir madde dışarıya ısı verdiğinde sıvı hale geçer. Maddenin bu şekilde sıvı hale geçmesine yoğuşma denir. Yoğuşma sırasında madde ısısını dışarıya vererek ısı kaybeder. Kendi sıcaklığı azalır fakat dışarının sıcaklığı artar. Yoğuşma buharlaşmanın tersidir.

Yoğuşma olayına günlük hayattan örnekler;
- Yağmur oluşumu
- Kışın evimizin camlarının buğulanması
- Buzdolabından çıkardığımız şişenin yüzeyinde oluşan su damlacıkları
- Yemekleri pişirirken kapak üzerinde oluşan su damlacıkları

SÜBLİMLEŞME
Katı haldeki bir maddenin ısı alarak sıvı hale geçmeden gaz haline geçmesine süblimleşme denir. Süblimleşme sırasında madde dışarıdan ısı alır, kendi sıcaklığı artar fakat dışarının sıcaklığı azalır.

- Süblimleşme olayını gözlemleyebileceğimiz maddelerden birisi kuru buz olarak bilinen maddedir. Kuru buz, karbondioksit gazının katı halidir. Dondurulmuş ürünlerin sevkıyatında ürünlerin erimemesi için kuru buz kullanılır.

- Giysilerimizi güvelerden korumak için kullanılan naftalin de süblimleşen maddelere örnektir.

KIRAĞILAŞMA
Gaz olan maddenin ısı vererek sıvı hale geçmeden direkt katı hale geçmesine kırağılaşma denir. Kırağılaşma sırasında madde ısısını dışarıya vererek ısı kaybeder. Kendi sıcaklığı azalır fakat dışarının sıcaklığı artar.
- Kırtağılaşma süblimleşmenin tam tersi bir olaydır.
- Bazı soğuk günlerde, çimlerin üzerini yada otomobillerin camlarını ince bir buz tabakasının kapladığını görürüz. Bu gördüğümüz tabaka, havada bulunan su buharının bulunduğu yerde aniden gaz halden katı hale dönüşmesidir. Kırağılaşma olayı sonucunda oluşan bu hava olayı kırağı olarak adlandırılır.
- Gök yüzüne baktığımızda uçağın geçtiği kısımlarda izler görürüz. Uçaklar genellikle 10.000 m yükseklikte uçar ve bu yükseklikte sıcaklık yaklaşık –50 °C’dir. Bundan dolayı uçak motorundan, karbondioksidin yanında çıkan su buharı bu sıcaklıkta aniden donar. Bu durum kırağılaşma olayı için bilinen örneklerden birisidir.






Yorumlar

Yorum Gönder