GÖK CİSİMLERİ (7.SINIF)
GÖK CİSİMLERİNİ GÖZLEMLEYELİM
(Resim: Bulutsuz gecede gökyüzü)
Gezegenler, Ay ve yıldızları gece gökyüzüne çıplak gözle bakarak bile görebilirsiniz. Bilim insanları gece gökyüzünde aradıklarını bulabilmek için yıldız haritası denilen haritalar kullanırlar. Bu harita, yıldız kümelerini gösterir. Haritada parlak yıldızlar daha büyük noktalarla belirtilir.
(Resim: Yıldız haritası)
Geçmişten günümüze insanlar gökyüzünün sonunu merak etmiş, gezegenleri ve yıldızları incelemeye çalışmış, başka dünyalar olup olmadığını sorgulamıştır. Bu soruların pek çoğunun bilimsel yanıtı 1609 yılında teleskop denilen gökyüzü gözlem cihazının icadından sonra bulunabilmiştir.
Gök cisimlerinden özellikle Güneş incelenirken dikkat edilmesi gereken bazı noktalar vardır. Güneş, bir yıldızdır ama diğer yıldızlardan daha büyük görünür. Çünkü Dünya’ya diğer yıldızlara göre daha yakındır. Güneş, çok sıcak gazlardan oluşan büyük bir toptur. Çok sıcak olduğundan gazlar etkileşime geçerek enerji oluşturur. Güneş, bu enerjiyi ısı ve ışık olarak yayar. Güneş ışığına doğrudan bakmak gözlerimize zarar verir hatta körlüğe yol açabilir. Geçmişte bazı bilim insanlarının gözleri bu nedenle zarar görmüştür. Astronomi üzerine çalışmalar yapmış olan Birûnî’nin, Güneş’e çıplak gözle bakmaktan gözlerinin kör olma derecesine geldiği bilinmektedir.
(Resim: Birûnî)
Güneş’e, dürbün ya da teleskopla da bakılmamalıdır. Güneş’in, teleskopla oluşturulmuş görüntüsüne bakılabilir.
Evren, var olan her şeydir. Uçsuz bucaksız olan evren, trilyonlarca gök cismi içerir. Evrenin merkezi ya da kenarları yoktur. Sonsuz mu yoksa sonlu mu olduğu bilinmemektedir.
Gök cisimlerinin tamamı aralarındaki boşluklarla birlikte evren olarak nitelendirilirken, evrenin yer atmosferi dışında kalan kısmı uzay olarak adlandırılır. Uzayda galaksiler (gök adaları), yıldızlar, asteroitler ve meteorlar bulunur. Bunların her biri gök cismi olarak adlandırılır.
(Resim: Gök cisimleri)
Evrenin nasıl oluştuğu konusunda pek çok teori öne sürülmüştür. Bu teorilerden en bilinenleri Büyük Patlama Teorisi ve Gaz Bulutu Teorisidir.
Bu teorilerden en çok kabul göreni “Büyük Patlama (Big Bang) Teorisi” dir. Bu teoriye göre 13.7 milyar yıl önce büyük patlama denilen ani bir enerji patlamasıyla oluşan evren, başlangıcından itibaren akıl almaz bir biçimde hızla genişlemektedir.
TAKIMYILDIZLAR
Yıldızlar, çok sıcak gazlardan oluşan dev, parlak toplardır. Karanlık, Ay’sız, bulutsuz gecelerde gökyüzünde bin kadar yıldızı çıplak gözle görebilirsiniz. Ancak gözlemleyebildiğinizden çok daha fazla yıldız bulunur.
Bazı yıldızlar, çok büyük ve kolayca fark edilebilecek kadar parlaktır. Bazı yıldızlar ise bize yakın oldukları için parlak görünür.
Binlerce yıl boyunca insanlar gökyüzündeki en parlak yıldızların oluşturduğu şekilleri insanlara, hayvanlara veya nesnelere benzetip gruplayarak adlandırmışlardır. Bu benzetmeler, günümüzde de yapılmaktadır ve gökyüzü gözlemini kolaylaştırır.
Yıldızlar gökyüzünde grup hâlinde bazı şekiller oluşturur. Buna takımyıldız denir.
(Resim: Orion takımyıldızı)
Günümüzde, gece göğü (gece gökyüzü) 88 alana bölünmüş ve her birine bir takımyıldızın adı verilmiştir. Takımyıldızlarını oluşturan yıldızlar, birbirine çok uzaktır. Birbirine yakınmış gibi görünmelerinin nedeni aynı yönde yer almalarıdır.
(Resim: Büyük köpek takımyıldızı)
Görüş alanımızda olan yıldızlar gözlem zamanına ve yerine bağlı olarak değişir. Dolayısıyla gözlemcinin konumu, yıldız yardımıyla belirlenebilir. Özellikle açık denizlerde ve ormanlık alanda yön bulmak için yıldızlar kullanılabilir. Örneğin küçükayı takımyıldızının en parlak yıldızı, Kutup Yıldızı'dır ve bu yıldız kuzey yönü gösterir.
Gök biliminin en zor konularından birisi de evrenin boyutlarının ve gök cisimlerinin birbirlerine olan
uzaklıklarının belirlenmesidir.
Dünya ile Ay arasındaki uzaklığın hesaplanmasında Ay’a gönderilen lazer ışınlarının Dünya’ya geri
dönmesi için geçen zaman esas alınır. Bu süre 2,6 ışık saniyesidir. Dolayısıyla Ay’ın Dünya’dan uzaklığı 1,3 ışık saniyesidir. Dünya ile gezegenler arasındaki mesafe de benzer yöntemle ölçülür. Bu yöntemle ölçüm yapıldığında Venüs, bize en yakın konumdayken uzaklığı 40 milyon kilometre bu da 2,2 ışık dakikasıdır. Mesafeler çok uzak olduğunda ışık yılı terimi kullanılır. Işık yılı, ışığın bir yılda aldığı yoldur.
YILDIZLAR VE GEZEGENLER
Yıldızlar, çok sıcak gazlardan oluşmuş dev, parlak toplardır. Yıldızlar büyüklüklerine ve sıcaklıklarına göre çeşitlilik gösterir. Güneş, orta büyüklükte bir yıldızdır. Güneş’in rengi beyazdır. Güneş’in sarı görünmesinin nedeni atmosferden geçerken ışınların kırılmaya uğramasıdır. Daha büyük daha sıcak yıldızlar mavimsi; daha küçük, soğuk yıldızlar kırmızımsıdır. Güneş’in aksine pek çok yıldızın yoldaşı vardır. Genellikle iki ya da daha fazla sayıda yıldız yörüngede birlikte dolanır.
- Yıldızlar kendi ışıklarını yayarken, gezegenler yıldızlardan aldıkları ışıkları yansıtırlar.
- Yıldızlar, kendi eksenlerinde dönerken gezegenler, bir yıldızın yörüngesinde dolanır.
Bu gezegenler; Merkür, Venüs, Dünya, Mars, Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün’dür. Bunların
Güneş’in oluşum sürecinde, dönme eksenindeki gaz ve tozların sıkışması ile meydana geldiği düşünülmektedir.
Güneş gibi başka yıldızların da yörüngelerinde bulunan gezegenleri vardır. Bu durum, uzayın derinliklerinde başka Dünyaların olabileceği fikrini düşündürmektedir.
Yıldızlar ve gezegenlerle ilgili bazı kavram yanılgıları da vardır. Halk arasında "Çoban Yıldızı" olarak bilinen gök cismi, Güneş'e en yakın ikinci gezegen olan “Venüs”tür. Venüs, bir yıldız değil gezegendir
(Resim: Venüs)
Genellikle kirli kartoplarına benzetilen kuyruklu yıldızlar, buz ve tozdan oluşan küçük gök cisimleridir. Bir kuyruklu yıldız Güneş’e yaklaştığında buz erir; gaz ve tozdan oluşan dev, parlak bir kuyruk oluşur. Gökyüzüne bakıldığında kuyruklu yıldızın kuyruğu olarak nitelendirilen budur.
Bazı kuyruklu yıldızlar, Halley kuyruklu yıldızı gibi belirli bir sürede Güneş’in etrafını dolaşır. Bazıları ise beklenmedik şekilde aniden ortaya çıkar.
Gece gökyüzünü gözlemlediğinizde bir yıldızın kayarak gözden kaybolduğunu sanabilirsiniz. Gördüğünüz olay yıldızın kayması değildir. Meteor denilen kaya parçaları Dünya atmosferine çarpar, parçalanırken ışık izi bırakır. Sizin yıldız kayması olarak bildiğiniz olay aslında bir meteorun parçalanmasıdır.
(Resim: Meteor yağmuru)
Yorumlar
Yorum Gönder