İNSANDA ÜREME, BÜYÜME VE GELİŞME (8.SINIF)
İNSANDA ÜREME, BÜYÜME VE GELİŞME
Canlıların kendilerine benzer yeni bireyler oluşturmalarına üreme denir. Üremenin en önemli amacı; canlı neslinin devam etmesini sağlamaktır.
Üreme olayı; bütün canlı türlerinde görülen ortak bir özelliktir. Fakat, üreme olayı bir organizmanın canlılığının sürmesi için şart değildir.
Canlılarda üremenin sağlanması için gerekli olan üreme hücrelerini oluşturan organlara üreme organları denir.
Üreme organları; dişi bireylerde dişi üreme organları ve erkek üreme organları olmak üzere ikiye ayrılır. Üreme organlarının oluşturduğu sisteme üreme sistemi denir. Dişi bireylerdeki üreme sistemine dişi üreme sistemi, erkek bireylerdeki üreme sistemine ise erkek üreme sistemi denir. Dişi ve erkek üreme sistemlerini oluşturan organların temel görevleri (üreme hücresi oluşturmak) aynı, fakat yapıları birbirinden farklıdır.
Üreme Hücreleri
İnsanlardaki üreme olayında görev alan özel hücrelere üreme hücresi denir. Erkek bireylerdeki üreme hücresi sperm, dişi bireylerdeki üreme hücresi ise yumurtadır.
Sperm ve yumurta bazı özellikleri yönüyle birbirinden farklılıklar gösterir.
Bir spermin yapısında baş, boyun ve kuyruk (kamçı) olmak üzere üç farklı kısım bulunur. Baş kısmındaki çekirdekte kalıtım maddesi bulunur. Bu kısmında ayrıca hücre zarı ve sitoplazma da bulunmaktadır. Spermlerin çekirdeği büyük, sitoplazması ise azdır. Kuyruk kısmı; spermin hareketli olmasını sağlar. Spermler yumurtaya göre oldukça küçük hücrelerdir. Sperm hücresi erkek bireylerde testis adı verilen organlarda üretilir.
Yumurta ise; hücre zarı, sitoplazma ve çekirdekten oluşmuştur. Yumurta hareketsiz bir hücre olup, sperme göre oldukça büyük yapılıdır. Sperme oranla daha fazla sitoplazma içerir. Yumurta hücresi dişi bireylerde yumurtalık adı verilen organlarda üretilir.
NOT: Erkek bireylerde çok sayıda sperm üretilirken, dişi bireylerde ise her ay sadece bir tane yumurta üretilir. Sperm besin depolamaz, yumurta hücresi ise besin depolar.
Erkek Üreme Sistemi
Erkek üreme sisteminde bulunan organlar ve bu organların görevleri aşağıda verildiği gibidir.
Testis (erbezi): Spermlerin üretildiği organdır.
Sperm kanalı: Spermleri testisten penise doğru taşır.
Penis: Spermlerin ve idrarın vücuttan dışarı atılmasını sağlar. Vücut dışında bulunur.
Salgı bezleri: Spermlerin dışarı atılmasını kolaylaştıran sıvıyı salgılar.
Bir erkek bireyde iki tane testis bulunur. Testislerde çok sayıda sperm üretilir. Testisler vücut dışında bulunur.
Dişi Üreme Sistemi
Dişi üreme sisteminde bulunan organlar ve bu organların görevleri aşağıda verildiği gibidir.
Yumurtalık (ovaryum): Yumurtanın üretildiği organdır.
Yumurta kanalı: Yumurtayı, yumurtalıktan döl yatağına doğru taşır. Döllenme olayının gerçekleştiği yerdir.
Döl yatağı: Döllenmiş yumurtanın (zigotun) tutunduğu yerdir. Zigot burada hamilelik boyunca gelişerek yavru canlıyı (bebeği) oluşturur.
Döl yolu (vajina): Spermlerin döl yatağına doğru iletilmesini, gelişen yavrunun doğum olayıyla dünyaya gelmesini ve döllenmiş yumurtanın dış ortama atılmasını sağlar.
Bir dişi bireyde iki tane yumurtalık bulunur ve yumurtalıklarda her ay sadece bir tane yumurta üretilir.
Döllenme Olayı
Yumurtalıkta oluşturulan yumurta, yumurta kanalına geçer. Erkek eşey organından dişi üreme sistemine milyonlarca sperm aktarılır. Dişi üreme sistemine aktarılan milyonlarca sperm, kuyrukları sayesinde hareket ederek; döl yolundan döl yatağına, buradan da yumurta kanalına doğru ilerlerler. Esnek bir kanal olan vajina spermlerin döl yatağına doğru taşınmasında etkilidir. Spermler aldıkları bu yolda pek çok zorluklarla karşılaşırlar. Bu yüzden dişi üreme sistemine aktarılan milyonlarca spermden sadece 500 tanesi yumurtaya kadar ulaşır. İnsanlarda döllenme olayı için milyonlarca spermin yola çıkmasının nedeni; döllenme şansını artırmaktır. İlk sperm yumurtaya girdikten sonra yumurta, diğer spermlerin yumurta içine girmesini engeller. Yumurtaya giren spermin baş kısmındaki sperm çekirdeğiyle yumurta çekirdeği kaynaşarak birleşir. Sperm ile yumurtanın birleştiği bu olaya döllenme denir. Döllenme sonucunda oluşan hücreye zigot denir.
Gelişme Olayları
Döllenme ---> Zigot ---> Embriyo ---> Fetüs ---> Bebek
Döllenme olayıyla yumurta kanalında oluşan zigot, yavaş yavaş döl yatağına doğru ilerler. Döl yatağına yerleşen zigot, döl yatağında art arda hızla bölünerek hücre sayısını artırır. Oluşan hücreler birbirinden ayrılmayıp, bir arada bulunurlar. Dıştan incelendiğinde dut şeklinde görülen bu hücre topluluğuna embriyo denir. İlk iki ay içerisinde embriyo hücreleri art arda bölünerek sayılarını artırırlar. Embriyoya ilk iki aydan sonra fetüs denir. Fetüs döl yatağında gelişimini sürdürerek bebeği oluşturur.
Embriyo ve fetüs ihtiyaç duydukları maddeleri (su, besin, oksijen vb.) plasentadan alır, oluşturduğu atık maddeleri de yine plsentadan atar.
NOT: Zigotun dişi üreme sisteminde art arda pek çok kez hücre bölünmeleri geçirerek, embriyo ve daha sonra da bebeğin oluşturmasına gelişme denir.
Hamilelik Döneminde Anne Adayının Dikkat Edeceği Hususlar
- Anne adayı alkol, sigara ve uyuşturucu kullanmamalı, sigara içilen ortamlarda bulunmamalıdır.
- Anne adayı, mümkünse hiç ilaç kullanmamalıdır. Kullanması gerekiyorsa da sadece doktor gözetiminde ilaç kullanmalıdır.
- Anne adayı röntgen ışınları gibi radyasyon kaynaklarından uzak durmalıdır.
- Anne adayı beslenmesine dikkat etmelidir. Çünkü embriyo, besin ihtiyacının tamamını annenin kanından karşılar.
- Anne adayı temizliğine çok dikkat etmelidir. Çünkü bu dönemde vücuduna buluşacak olan bazı mikroplar; hem anneyi hata eder, hem de anne karnından embriyoya geçerek embriyonun gelişimini olumsuz etkiler.
Yorumlar
Yorum Gönder