MADDE DÖNGÜLERİ (8.SINIF)

MADDE DÖNGÜLERİ
Doğada bulunan canlılar ve cansızlar birbiri ile etkileşim halinde bulunmaktadır. Canlıların yaşamının devamlılığı madde döngüleri ile gerçekleşebilir. Bir maddenin doğada bir taraftan tüketilerek, diğer taraftan üretilmesine madde döngüsü denir. Madde döngüleri su, karbon, oksijen, azot döngüsünü göreceğiz.

1.Su Döngüsü
Yeryüzündeki sular güneşin etkisiyle buharlaşır. Ayrıca bitki ve diğer canlılardan terleme yoluyla buharlaşan su da atmosfere karışır.

Atmosferde yaşanan meteorolojik hava hareketleriyle değişik bölgelere taşınan su buharı, soğuk hava tabakalarında yoğunlaşarak yağmur, kar, dolu gibi yağış türleriyle tekrar yeryüzüne iner. Kaynak sularını, gölleri, yeraltı sularını ve nehirleri oluşturur. Canlılar tarafından kullanılıp kirletilen sular da yine çeşitli yollarla denizlere ulaşır.


2.Karbon ve Oksijen Döngüsü
Canlıların yapısını oluşturan çok atomlu büyük moleküllerin (protein, yağ, karbonhidratlar) hepsinin yapısında karbon elementi vardır.

Bu karbonun kaynağı atmosferdeki karbondioksittir. Bitkiler atmosferdeki karbondioksiti kullanarak besin üretirler. Bitkileri yiyen hayvanlar da karbonu vücutlarına almış olurlar.

Bitkiler havadan sürekli karbondioksit alıp kullanmasına karşın, bu gaz atmosferde azalmaz. Çünkü;

  • Bitkiler, hayvanlar ve ayrıştırıcılar solunum sırasında atmosferden oksijen alır, karbondioksit verirler.
  • Linyit, maden kömürü gibi bazı fosil yakıtlar kullanıldığında havaya karbondioksit verirler. Son yıllarda fosil yakıtların çok kullanılması sonucu atmosferde artan karbon oksitleri asit yağmurlarına ve Dünya'nın ısınmasına (sera etkisi) neden olduğu için doğal denge bozulmaya başlamıştır.
Fotosentez sonucu oksijen ve organik maddeler (protein, karbonhidrat, yağ) üretilir. Solunumda ise bütün canlılar oksijen alıp karbondioksit açığa çıkarırlar. Serbest kalan karbondioksit çevrime tekrar girer.

3.Azot Döngüsü
Havada bulunan azotu canlılar doğrudan kullanamaz. Yıldırım, şimşek olaylarıyla ve azot tutucu bakteriler havadaki azotu, azotlu bileşiklere çevrilmesini sağlar. Toprağa geçen azotlu bileşikleri bitkiler tarafından kullanılır. Besin zinciri ile diğer canlılara aktarılır. Canlı atıkları ve canlılar öldüklerinde azotlu bileşikler azot ayrıştırıcı bakteriler tarafından ayrılarak, havaya azot şeklinde geri döner.

Ozon tabakası ozon gazından oluşan bir gaz tabakasıdır. Ozon gazı O3 formülü ile gösterilir. Atmosferin 20 - 30 km arasında yoğun olarak bulunmaktadır. Ozon gazı Güneş'ten gelen ultraviyole ışınlarının dünyaya ulaşmasını engeller.

Ozon gazı üç oksijen atomundan oluşan bir moleküldür. O3 formülü ile gösterilir. Ozon gazı canlılar için zararlı bir gazdır, fakat güneşten gelen ultraviyole (mor ötesi) ışınları engellediği için yararlıdır.
  1. Buzdolabı, klima soğutucularda kullanılan CFC (kloroflorokarbon) gazları.
  2. Yangın söndürücülerde kullanılan Halon bileşikleri
  3. Böcek öldürücü ve dezanfektan maddelerde kullanılan kimyasallar.
Ozon tabakasının yok olması insanlara ve diğer canlılara zarar verecektir. Ozon gazının incelmesini önlemek için daha az sanayi atığı oluşturmalıyız. CFC ve halon bileşikleri içeren ürünlerin tüketimini azaltmamız gerekmektedir.





Yorumlar

Yorum Gönder