HÜCRE (6.SINIF)

Canlıların temel yapı birimi: Hücre
➡Canlı varlıklarda beslenme, boşaltım ve büyüme gibi canlılık olayları görülürken, cansız varlıklarda bu özellikler görülmez. Bu özellikler ile canlı ve cansız varlıkları birbirinden ayırt edebiliriz.
➡Nasıl ki bir bina, çok sayıda tuğlanın birleşmesi ile oluşuyorsa, canlılarda gözle göremeyeceğimiz kadar küçük olan yapı taşlarından meydana gelir.
➡Hücre, canlıların temel yapı birimi olup yapısal ve işlevsel tüm özellikleri içeren en küçük birimidir. Tüm canlılar hücrelerden meydana gelmiştir. Canlıların solunum ve boşaltım gibi yaşamsal olayları hücrelerde gerçekleşir. Hücrelerin birçoğu çıplak gözle görülemez. Hücreleri inceleyebilmek için görüntüsünün büyütülmesini sağlayan ve mikroskop adı verilen araçlara ihtiyaç duyulmuştur. Mikroskobun keşfiyle hücreler ayrıntılı olarak incelenebilmiştir.


Hücrenin kısımları

➡Gelişmiş bir hücre üç temel kısımdan oluşur. Bunlar; hücre zarı, sitoplazma ve çekirdektir. Bakteri gibi gelişmemiş hücrelerin ise çekirdekleri yoktur.
Hücre zarı
➡Hücre zarı, sitoplazma ve çekirdeği en dıştan saran kısımdır. Hücreyi korur ve ona şekil verir. Hücre zarı, madde alış verişinin kontrol edildiği kısımdır. Hücre zarı seçici geçirgen özelliktedir. Bu özelliği sayesinde her madde hücre içine giremez ya da hücre dışına çıkamaz. Hücre, ihtiyacı olan maddeleri bu zardan içeri alırken, boşaltım maddelerini ve salgılarını yine bu zardan dışarı verir.

NOT: Bitki hücrelerinde ve bazı canlılarda hücre zarını çevreleyen, hücreye dayanıklılık kazandıran hücre çeperi (hücre duvarı) denen bir yapı bulunur. Hücre çeperi cansızdır. Hayvan hücrelerinde hücre çeperi bulunmaz.

Sitoplazma
➡Hücre zarı ile çekirdek zarı arasında yer alan canlı, yarı saydam, renksiz ve akıcı özellikte olan yapıya sitoplazma denir. Sitoplazmanın çok büyük bir kısmını su oluşturur. Sitoplazmada hücrenin solunum, boşaltım, sindirim ve beslenme gibi yaşamsal olaylarını gerçekleştirmede görevli organel adı verilen yapılar yer almaktadır.

- Ribozom
  • Tüm hücrelerde bulunur.
  • Hücrenin en küçük organeli.
  • Protein üretir.
  • En çok genç hücrelerde bulunur.
- Golgi cisimciği
  • Salgı maddelerini üretir ve kesecikler halinde paketler.
  • En çok tükürük, süt ve ter bezi gibi salgı maddelerinin üretildiği yapılarda bulunur. Bitkilerde de daha çok bal özünün üretildiği çiçekte bulunur.
- Mitokondri
  • Hücrenin ihtiyacı olan enerjiyi karşılar.
  • En çok karaciğer, kas ve beyin hücrelerinde bulunur. Çünkü bu yapılarda daha fazla enerjiye ihtiyaç vardır.
- Lizozom
  • Hücre içinde sindirim yapar.
  • Yaşlanmış dokuları, mikropları, kurbağa larvasının kuyruğunu dahi yok eder.
  • Yalnızca hayvan hücrelerinde bulunur, bitki hücrelerinde bulunmaz. Hayvan ve bitki hücresi arasındaki farklılıklar dandır.
- Endoplazmik retikulum
  • Hücre zarı ile çekirdek zarı arasında bulunur.
  • Maddelerin taşınmasını sağlar.
  • Bazı maddeleri sentezler bazılarını da depo eder.
- Koful
  • Hücre içinde atık ya da fazla olan maddeleri depolar.
  • Bitki hücrelerinde büyük ve az sayıda, hayvan hücrelerin de küçük ve çok sayıda yer alır.
- Sentrozom
  • İki tane sentriyolden oluşur.
  • Hayvan hücrelerinde bulunur.
  • Hücre bölünmesi sırasında görev alır.
- Plastit
  • Kloroplast, kromoplast ve lökoplast olmak üzere üç çeşidi vardır.
  • Bitki hücrelerinde bulunur.
a. Kloroplast
  • En çok bitkilerin yeşil kısımlarında bulunur.
  • Fotosentez yaparak besin ve oksijen üretir.
b. Kromoplast
  • Bitkilere sarı, turuncu ve kırmızı renkleri verir.
  • Kök, çiçek, meyve ve tohum gibi yapılarda bulunur.
c. Lökoplast
  • Rengi yoktur.
  • Bitkilerin ışık görmeyen kök, yumru ve tohum gibi kısımlarında bulunur.
  • Nişasta, yağ ve protein depolar.
Çekirdek
➡Hücrenin tüm yaşamsal olaylarını kontrol eden yapıya çekirdek denir. Hücreyi denetleyen ve yöneten yapıdır. Hayvanlarda göz rengi ve kan grubu, bitkilerde ise çiçek rengi gibi canlılara ait kalıtsal bilgilerin nesilden nesile aktarılmasını sağlayan yapıları bulundurur. Bazı tek hücreli canlılarda ise çekirdek bulunmaz. Bu canlıların kalıtsal bilgileri hücrenin sitoplazmasına dağılmış haldedir.

EXTRA: Canlılarda genellikle her hücrenin içerisinde bir çekirdek bulunur. Bu durumun yanı sıra çekirdeği olmayan ya da birden çok çekirdeği olan hücreler de olabilir. Örneğin, kanımızda bulunan olgun alyuvar hücresinin çekirdeği yoktur. Çizgili kas hücrelerimizin ise birden çok çekirdeği vardır.

Bitki ve hayvan hücreleri arasındaki benzerlik ve farklılıklar

                                                   Bitki             Hayvan
                                                 Hücresi          Hücresi   
Hücre zarı ----------------->            var                var
Hücre çeperi -------------->            var                yok
Mitokondri ---------------->            var                var
Golgi cisimciği ----------->            var                var
Ribozom ------------------->            var                var
Sentrozom ----------------->            yok               var
Endoplazmik retikulum -->        var                var
Plastit ----------------------->            var                yok
Sitoplazma ----------------->            var                var
Çekirdek -------------------->            var                var
Lizozom -------------------->            yok                var

Gelişen teknoloji ve hücre
➡Çıplak gözle görülemeyen yapıların merceklerle büyüterek, görüntüsünün daha büyük ve ayrıntılı incelenebilmesini sağlayan alete mikroskop adı verilir. Hollandalı bilim insanı Zacharias Janssen’in (Zakaryas Yansen) 1590 yılında teleskoptan yola çıkarak mikroskobu geliştirdiği kabul edilmektedir. Zacharias Janssen, teleskobunu temizlerken mercekleri tersine çevirdiğinde merceklerin cisimleri büyütebildiğini fark etmiştir. Günümüzde kullandığımız mikroskopların ana prensiplerini ise 17. yüzyılda Hollandalı bilim insanı Antonie Van Leeuwenhoek (Antoni Van Lövenhuk) ve İngiliz bilim insanı Robert Hooke (Rabırt Huk) ortaya koymuşlardır.

➡Robert Hooke, 1665 yılında şişe mantarından almış olduğu bitki hücrelerinin ölü hücre çeperlerini
gözlemledi. Gözlemlediği bu içi boş küçük odacıklara hücre adını verdi.
➡1674 yılında Anton Van Leeuwenhoek (Antoni Van Lövenhuk), ilk canlı hücreyi gözlemledi. 17. yüzyıldaki mikroskoplar, hücrenin yapısına yönelik çalışmalarda yetersiz kalmaktaydı. 1830’lu yıllarda geliştirilen ve daha iyi görüntü veren mercekler sayesinde bitki ve hayvan hücreleri incelenebilmiştir.
➡1833 yılında Brown (Bravn), orkide hücrelerinde hücre çekirdeğini gözlemlemiştir. 1838-1839 yıllarında Alman bilim insanları Theodar Schwann (Teodor Şvan) ve Matthias Schleiden (Matiyas Şleyden)’in ayrı ayrı çalışmaları hücre teorisini ortaya çıkarmıştır. Schleiden (Şleyden) bitki hücreleri üzerinde çalışırken, Schwann hayvan hücreleri üzerinde çalışmıştır. Bu iki bilim insanının hücre ile ilgili teorisi; “Tek hücreli organizmalardan, meşe ağaçlarına ve insanlara kadar bütün canlılar hücrelerden oluşmuşlardır.” şeklinde ifade edilmektedir.
➡İlerleyen yıllarda gelişen teknoloji ile birlikte hücre ile ilgili bilimsel bilgiler artmıştır. 1857 yılında Kolliker (Köliker), hücre organellerinden mitokondriyi gözlemlemiştir. 1858 yılında Rudolph Virchow (Rudolf Virşov) hücre teorisine yeni bilgiler ekleyerek, modern hücre teorisini ortaya koymuştur. 1898 yılında Camillo Golgi (Kamiyo Golgi), hücre organellerinden golgi cisimciğini gözlemlemiştir. 1939 yılında Siemens (Simens) elektron mikroskobunu keşfetmiştir. Böylece hücrenin ayrıntılı yapısı hakkındaki bilgiler hızla artmıştır. 1950’lerden günümüze kadar hücre ile ilgili yapılan çalışmalar teknolojinin gelişmesiyle daha da hız kazanmıştır.

Çok hücreli canlılarda hücre-doku-organ-sistem-organizma ilişkisi
➡Bazı canlılar tek hücreden, bazı canlılar ise çok sayıda hücreden meydana gelir.
➡Çok hücreli canlılar çok sayıda hücreden oluşmuştur. Bu hücrelerin hepsi aynı yapıya ve göreve sahip değildir. Hücreler görevlerine göre farklı özellikler kazanarak özelleşmişlerdir. Özelleşen hücrelerin bazıları bir araya gelerek sindirim, bazıları üreme ve bazıları da solunum gibi görevleri üstlenirler.
➡Bitkilerin yapısında bitkisel dokular, hayvanların yapısında hayvansal dokular bulunur. Bitkisel ve hayvansal dokular birbirlerinden farklıdır. Dokuların oluşması ile dokularda bulunan hücreler arasında iş bölümü ortaya çıkmıştır. Farklı dokuları oluşturan hücrelerin şekli, görevi, yapısı, büyüklüğü ve dizilişi farklıdır. Bitkilerde; parankima, koruyucu, iletim, destek ve salgı gibi çeşitli dokular bulunur. Hayvanlarda ise; epitel, kan, sinir, yağ, destek, kas, kemik ve salgı doku gibi çeşitli dokular bulunur.
➡Çok hücreli canlılarda aynı yapı ve görevdeki hücreler birleşerek dokuları, dokular birleşerek organları, organlar birleşerek sistemleri, sistemler de birleşerek organizma (canlı) yı meydana getirir.
Örneğin; Kalp kası hücresi---> Kalp kas dokusu---> Kalp---> Dolaşım sistemi---> İnsan (Organizma)

Neler öğrendik?







Yorumlar

Yorum Gönder