GÜNEŞ SİSTEMİ VE ÖTESİ: GÖK CİSİMLERİ (7.SINIF)
GÖK CİSİMLERİ
- Var olan her şeyi içinde bulunduran sonsuz boşluğa uzay denir. Evrenin, Dünya dışında kalan kısmı uzay olarak da tanımlanır.
- Uzay boşluğunda bulunan tüm doğal cisimlerin ortak adı gök cismidir. Bunlar Güneş, Ay, gezegen, yıldız, takımyıldız ve bulutsu gibi cisimlerdir. Ancak uzay teleskobu, uzay sondası ve yapay uydu gibi araçlar uzayda bulunmalarına rağmen insan yapımı oldukları için gök cismi olarak tanımlanmaz.
YILDIZ OLUŞUM SÜRECİ
- Geceleri gökyüzünde gördüğümüz parlak noktalar Dünya’ya çok uzak olan yıldızlardır. Yıldızlar da canlılar gibi doğar, büyür ve ölürler. Yıldızlar, bulutsu adı verilen gaz ve toz bulutlarından oluşur. Bir yıldızın oluşumu milyonlarca yıl sürer.
- Yıldızların hemen hemen tüm özelliklerini başlangıçtaki kütlesi belirler. Yıldızlar sonsuza kadar var olamaz. Merkezlerinde bulunan yakıt zamanla biter. Böyle bir durumda yıldız değişime uğrar ve sonuçta ölür. Büyük kütleli yıldızların hayatları süpernova patlaması ile son bulur ve yıldızdan geriye nötron yıldızları veya karadelikler kalır. Küçük kütleli yıldızların dış katmanları uzaya saçılır ve merkezlerinde metal ve karbon yığını olan beyaz cüce kalır.
** Bulutsu (Nebula) **
- Yıldız oluşum sürecinin başlangıcında uzay boşluğunda bulunan sıcak gaz ve toz bulutlarının oluşturduğu kümeye bulutsu denir. Gaz ve tozdan oluşan bulutsular, yıldızların ham maddesidir. Yıldızlar sıkışan bulutsulardan oluşur.
- Bazı bulutsular parlak, bazı bulutsular karanlık gözlemlenir. Orion Bulutsusu ve Kelebek Bulutsusu, parlak bulutsuya örnektir. Gökyüzündeki en parlak bulutsu Orion Bulutsusu olup Dünya’ya en yakın yıldız oluşum bölgesidir.
- Atbaşı Bulutsusu karanlık olarak gözlemlenen bulutsuya örnektir. Uzayda gözlemlenmiş en büyük bulutsulardan biri Tarantula Bulutsusu’dur.
** Kara delikler **
- Büyük kütleli yıldızların bazıları yaşam sürecini tamamlayıp enerjilerini tamamen yitirdiklerinde kara deliklere dönüşür. Kara delikler, ışığı bile yutabilen çok güçlü çekim gücüne sahip gök cisimleridir. Kara delikler, hakkında çok az bilgi sahibi olduğumuz gök cisimlerindendir. Çünkü kara delikler görülemez. Etraflarındaki cisimler üzerinde yaptıkları etkiler sonucunda var oldukları tahmin edilmektedir.
YILDIZ
- Kendiliğinden ısı ve ışık yayabilen küresel şekilli doğal gök cisimlerine yıldız denir. Yıldızlar, merkezlerinde meydana gelen değişimler sonucu enerji üreterek ısı ve ışık yayarlar. Yıldızların yaydığı ışınlar Dünya’dan bakıldığında titreşimli görünür. Yıldızların titreşimli görünmelerinin sebebi Dünya’dan çok uzak olmaları ve atmosferin bu ışınları etkilemesidir. Yıldızların konumları birbirlerine göre değişmez. Yıldızlar arasındaki mesafeler çok fazla olduğu için ışık yılı ile ifade edilir. Dünya’ya en yakın yıldız Güneş’tir. Güneş tüm canlılar için ısı ve ışık kaynağıdır.
- Bulutsuz bir gecede gökyüzüne bakıldığında bazı yıldızlar parlak bazı yıldızlar daha sönük görünür. Yıldızların farklı parlaklıklarda görünmelerinin nedeni yıldızların büyüklüklerinin ve Dünya’ya olan uzaklıklarının farklı olmasıdır.
- Yıldızlar, sıcaklıklarına göre farklı renklere sahiptir. Örneğin en sıcak yıldızlar mavi-beyaz renktedir. Sıcaklığı daha az olanlar sarı renktedir. Sıcaklığı en düşük olan yıldızlar kırmızı renktedir. Güneş, sarı renkli bir yıldızdır. Güneş’ten daha sıcak yıldızlar olduğu gibi sıcaklığı Güneş’in sıcaklığından daha az olan yıldızlar da vardır.
Yıldızların Genel Özellikleri
Uyarı: Seher Yıldızı olarak bilinen gök cismi aslında bir yıldız değil, Venüs gezegeninin bulutsuz bir gökyüzündeki görünümüdür.
** Takımyıldızlar **
- Dünya’dan bakıldığında gökyüzündeki bazı yıldızlar bir aradaymış gibi görünür. Bu şekilde birden fazla yıldızın bir arada bulunmasıyla oluşan yıldız kümelerine takımyıldız denir.
- Takımyıldızda bulunan yıldızlar bir aradaymış gibi görünmelerine rağmen birbirinden çok uzakta bulunur. Takımyıldızların görüntüleri bitkilere, hayvanlara ve günlük hayatta kullanılan bazı nesnelere benzetilmiştir. Büyükayı, Boğa, Büyük Köpek, Yılan, Küçükayı, Ejderha, Çoban, Kuzey Tacı ve Orion (Avcı) günlük hayatta sıkça duyduğumuz takımyıldızlardır. Takımyıldızlar, gökyüzü gözlemlerini kolaylaştırmaktadır.
Dikkat: Kutup Yıldızı, Küçükayı Takımyıldız’ının kuyruk ucundaki en büyük ve en parlak yıldızdır. Daima kuzeyi gösterdiği için eskiden beri yön bulmada kullanılır.
** Işık Yılı **
- Evrende gök cisimleri arasındaki uzaklıklar o kadar büyüktür ki dünya üzerinde kullandığımız uzaklık birimi olan kilometre yetersiz kalmaktadır. Bu nedenle gök cisimleri arasındaki uzaklık ışık yılı ile ifade edilir.
- Işık yılı kavramı, bir zaman ölçüsü değil bir mesafe ölçüsüdür. Işığın boşlukta 1 saniyede aldığı yol 300.000 (300 bin) km’dir. Işığın bu hızla 1 yılda kat etmiş olduğu mesafeye 1 ışık yılı denir.
GALAKSİLER
- Yıldızlardan, yıldızlar arası gaz ve toz bulutlarından, kara deliklerden, gezegenler ve doğal uydularından oluşan dev sistemlere galaksi ya da gök ada denir.
- Tipik bir galaksi 10 milyondan bir trilyona kadar yıldız barındırır. Bu yıldızların hepsi aynı çekim merkezini çevreleyen yörüngelerde döner. Güneş sistemimiz sekiz gezegeni ile birlikte Samanyolu Galaksisi’nde yer alır. Samanyolu Galaksisi’ne en yakın galaksi Andromeda Galaksisi’dir. Samanyolu’na uzaklığı 2,5 milyon ışık yılıdır. 1 trilyon kadar yıldıza ev sahipliği yapar. Galaksiler şekillerine göre eliptik, sarmal, düzensiz ve çubuklu sarmal olmak üzere dört grupta incelenir.
** Eliptik Galaksiler **
- Eliptik galaksiler genel olarak küçük yapıdadır. Mercek biçiminde olur.
** Sarmal Galaksiler **
- Evrendeki galaksilerin büyük kısmı bu tür galaksilerden meydana gelir. Sarmal galaksilerin çevresinde, merkezinden dışa doğru uzanan parlak kollar mevcuttur.Sarmal gök adalar sarmal kolların başlangıç şekline göre çubuklu ve çubuksuz sarmal galaksiler olarak da iki gruba ayrılır. Güneş sistemimizin de içinde bulunduğu Samanyolu ve Andromeda Galaksisi, çubuklu sarmal galaksilere örnektir.
** Düzensiz Galaksiler **
- Bu galaksiler belli bir biçime sahip olmadığından düzensiz galaksi olarak adlandırılır. Yıldızlardan oluşan bulutlara benzer.
EVREN
- Üzerinde yaşadığımız dünyayı, gezegenleri, yıldızları, galaksileri, bulutsuları ve uzayı kapsayan sonsuz boşluğa evren denir. Sınırları halen keşfedilmediği için evren sonsuz büyüklükte kabul edilir.
- Gök bilimci Edwin Hubble (Edvın Habıl), 1929 yılında galaksilerin hem birbirinden hem de Dünya’dan uzaklaştığını keşfetti. Bu sayede evrenin oluşumundan günümüze kadar sabit kalmayıp sürekli genişlediğini ispatladı. Evrenin nasıl oluştuğu tam olarak bilinmemekle birlikte bazı teorilerle açıklanmaya çalışılmaktadır. Bu teorilerden biri Büyük Patlama (Big Bang) Teorisi’dir. Bu teori, evrenin yaklaşık 13.7 milyar yıl önce aşırı yoğun ve sıcak bir noktadan büyük bir patlamayla meydana geldiğini savunmaktadır. Bir diğer teori ise durağan, başlangıcı ve sonu olmayan bir evren fikrini savunur.
- Var olan her şeyi içinde bulunduran sonsuz boşluğa uzay denir. Evrenin, Dünya dışında kalan kısmı uzay olarak da tanımlanır.
- Uzay boşluğunda bulunan tüm doğal cisimlerin ortak adı gök cismidir. Bunlar Güneş, Ay, gezegen, yıldız, takımyıldız ve bulutsu gibi cisimlerdir. Ancak uzay teleskobu, uzay sondası ve yapay uydu gibi araçlar uzayda bulunmalarına rağmen insan yapımı oldukları için gök cismi olarak tanımlanmaz.
YILDIZ OLUŞUM SÜRECİ
- Geceleri gökyüzünde gördüğümüz parlak noktalar Dünya’ya çok uzak olan yıldızlardır. Yıldızlar da canlılar gibi doğar, büyür ve ölürler. Yıldızlar, bulutsu adı verilen gaz ve toz bulutlarından oluşur. Bir yıldızın oluşumu milyonlarca yıl sürer.
- Yıldızların hemen hemen tüm özelliklerini başlangıçtaki kütlesi belirler. Yıldızlar sonsuza kadar var olamaz. Merkezlerinde bulunan yakıt zamanla biter. Böyle bir durumda yıldız değişime uğrar ve sonuçta ölür. Büyük kütleli yıldızların hayatları süpernova patlaması ile son bulur ve yıldızdan geriye nötron yıldızları veya karadelikler kalır. Küçük kütleli yıldızların dış katmanları uzaya saçılır ve merkezlerinde metal ve karbon yığını olan beyaz cüce kalır.
** Bulutsu (Nebula) **
- Yıldız oluşum sürecinin başlangıcında uzay boşluğunda bulunan sıcak gaz ve toz bulutlarının oluşturduğu kümeye bulutsu denir. Gaz ve tozdan oluşan bulutsular, yıldızların ham maddesidir. Yıldızlar sıkışan bulutsulardan oluşur.
- Bazı bulutsular parlak, bazı bulutsular karanlık gözlemlenir. Orion Bulutsusu ve Kelebek Bulutsusu, parlak bulutsuya örnektir. Gökyüzündeki en parlak bulutsu Orion Bulutsusu olup Dünya’ya en yakın yıldız oluşum bölgesidir.
** Kara delikler **
- Büyük kütleli yıldızların bazıları yaşam sürecini tamamlayıp enerjilerini tamamen yitirdiklerinde kara deliklere dönüşür. Kara delikler, ışığı bile yutabilen çok güçlü çekim gücüne sahip gök cisimleridir. Kara delikler, hakkında çok az bilgi sahibi olduğumuz gök cisimlerindendir. Çünkü kara delikler görülemez. Etraflarındaki cisimler üzerinde yaptıkları etkiler sonucunda var oldukları tahmin edilmektedir.
YILDIZ
- Kendiliğinden ısı ve ışık yayabilen küresel şekilli doğal gök cisimlerine yıldız denir. Yıldızlar, merkezlerinde meydana gelen değişimler sonucu enerji üreterek ısı ve ışık yayarlar. Yıldızların yaydığı ışınlar Dünya’dan bakıldığında titreşimli görünür. Yıldızların titreşimli görünmelerinin sebebi Dünya’dan çok uzak olmaları ve atmosferin bu ışınları etkilemesidir. Yıldızların konumları birbirlerine göre değişmez. Yıldızlar arasındaki mesafeler çok fazla olduğu için ışık yılı ile ifade edilir. Dünya’ya en yakın yıldız Güneş’tir. Güneş tüm canlılar için ısı ve ışık kaynağıdır.
- Bulutsuz bir gecede gökyüzüne bakıldığında bazı yıldızlar parlak bazı yıldızlar daha sönük görünür. Yıldızların farklı parlaklıklarda görünmelerinin nedeni yıldızların büyüklüklerinin ve Dünya’ya olan uzaklıklarının farklı olmasıdır.
- Yıldızlar, sıcaklıklarına göre farklı renklere sahiptir. Örneğin en sıcak yıldızlar mavi-beyaz renktedir. Sıcaklığı daha az olanlar sarı renktedir. Sıcaklığı en düşük olan yıldızlar kırmızı renktedir. Güneş, sarı renkli bir yıldızdır. Güneş’ten daha sıcak yıldızlar olduğu gibi sıcaklığı Güneş’in sıcaklığından daha az olan yıldızlar da vardır.
Yıldızların Genel Özellikleri
- Doğal ısı ve ışık kaynaklarıdır.
- Dünyadan bakıldığında ışıkları titreşimli görünür.
- Canlılar gibi doğar, büyür ve ölürler.
- Hem kendi eksenleri etrafında hem de galaksi yörüngelerinde dolanırlar.
- Tekli halde veya takım halinde bulunurlar.
- Sıcaklıklarına göre farklı renklerde gözlenirler.
Uyarı: Seher Yıldızı olarak bilinen gök cismi aslında bir yıldız değil, Venüs gezegeninin bulutsuz bir gökyüzündeki görünümüdür.
** Takımyıldızlar **
- Dünya’dan bakıldığında gökyüzündeki bazı yıldızlar bir aradaymış gibi görünür. Bu şekilde birden fazla yıldızın bir arada bulunmasıyla oluşan yıldız kümelerine takımyıldız denir.
- Takımyıldızda bulunan yıldızlar bir aradaymış gibi görünmelerine rağmen birbirinden çok uzakta bulunur. Takımyıldızların görüntüleri bitkilere, hayvanlara ve günlük hayatta kullanılan bazı nesnelere benzetilmiştir. Büyükayı, Boğa, Büyük Köpek, Yılan, Küçükayı, Ejderha, Çoban, Kuzey Tacı ve Orion (Avcı) günlük hayatta sıkça duyduğumuz takımyıldızlardır. Takımyıldızlar, gökyüzü gözlemlerini kolaylaştırmaktadır.
** Işık Yılı **
- Evrende gök cisimleri arasındaki uzaklıklar o kadar büyüktür ki dünya üzerinde kullandığımız uzaklık birimi olan kilometre yetersiz kalmaktadır. Bu nedenle gök cisimleri arasındaki uzaklık ışık yılı ile ifade edilir.
- Işık yılı kavramı, bir zaman ölçüsü değil bir mesafe ölçüsüdür. Işığın boşlukta 1 saniyede aldığı yol 300.000 (300 bin) km’dir. Işığın bu hızla 1 yılda kat etmiş olduğu mesafeye 1 ışık yılı denir.
GALAKSİLER
- Yıldızlardan, yıldızlar arası gaz ve toz bulutlarından, kara deliklerden, gezegenler ve doğal uydularından oluşan dev sistemlere galaksi ya da gök ada denir.
- Tipik bir galaksi 10 milyondan bir trilyona kadar yıldız barındırır. Bu yıldızların hepsi aynı çekim merkezini çevreleyen yörüngelerde döner. Güneş sistemimiz sekiz gezegeni ile birlikte Samanyolu Galaksisi’nde yer alır. Samanyolu Galaksisi’ne en yakın galaksi Andromeda Galaksisi’dir. Samanyolu’na uzaklığı 2,5 milyon ışık yılıdır. 1 trilyon kadar yıldıza ev sahipliği yapar. Galaksiler şekillerine göre eliptik, sarmal, düzensiz ve çubuklu sarmal olmak üzere dört grupta incelenir.
** Eliptik Galaksiler **
- Eliptik galaksiler genel olarak küçük yapıdadır. Mercek biçiminde olur.
** Sarmal Galaksiler **
- Evrendeki galaksilerin büyük kısmı bu tür galaksilerden meydana gelir. Sarmal galaksilerin çevresinde, merkezinden dışa doğru uzanan parlak kollar mevcuttur.Sarmal gök adalar sarmal kolların başlangıç şekline göre çubuklu ve çubuksuz sarmal galaksiler olarak da iki gruba ayrılır. Güneş sistemimizin de içinde bulunduğu Samanyolu ve Andromeda Galaksisi, çubuklu sarmal galaksilere örnektir.
** Düzensiz Galaksiler **
- Bu galaksiler belli bir biçime sahip olmadığından düzensiz galaksi olarak adlandırılır. Yıldızlardan oluşan bulutlara benzer.
EVREN
- Üzerinde yaşadığımız dünyayı, gezegenleri, yıldızları, galaksileri, bulutsuları ve uzayı kapsayan sonsuz boşluğa evren denir. Sınırları halen keşfedilmediği için evren sonsuz büyüklükte kabul edilir.
- Gök bilimci Edwin Hubble (Edvın Habıl), 1929 yılında galaksilerin hem birbirinden hem de Dünya’dan uzaklaştığını keşfetti. Bu sayede evrenin oluşumundan günümüze kadar sabit kalmayıp sürekli genişlediğini ispatladı. Evrenin nasıl oluştuğu tam olarak bilinmemekle birlikte bazı teorilerle açıklanmaya çalışılmaktadır. Bu teorilerden biri Büyük Patlama (Big Bang) Teorisi’dir. Bu teori, evrenin yaklaşık 13.7 milyar yıl önce aşırı yoğun ve sıcak bir noktadan büyük bir patlamayla meydana geldiğini savunmaktadır. Bir diğer teori ise durağan, başlangıcı ve sonu olmayan bir evren fikrini savunur.
Müthiş yaa
YanıtlaSilHARBİDEN ÇOK İİ
YanıtlaSilÇOK İYİİİ
YanıtlaSil